ا تغييرات بدني كه در موجودات زنده به هنگام تحت فشار قرار گرفتن به وقوع مي پيوندد به مقابله مؤثر و كنترل مناسب عامل فشار كمك ميكنند. مثلاً بخشي از تغييرات بدني كه به راحتي توسط ديگران قابل مشاهده است به واكنشهاي بخش خودمختار سيستم اعصاب مربوط ميشود و شامل گشاد شدن مردمكهاي چشم، افزايش ضربان قلب، آهنگ تنفس، پريدگي رنگ، شقي عضلات و... ميشود. به انسان يا حيوان كمك ميكند تا به نحوي مؤثر از خطرات احتمال جلوگيري كرده و صدمات را به حداقل برساند. همچنين افزايش هورمونهايي كه باعث بيشتر شدن قدرت دفاعي بدن در مقابل بيماريها ميگردند به هنگام فشار رواني به حفظ سلامت انسانها كمك ميكند.
در حالت كلي، فشار رواني يك تجربه عاطفي ـ هيجاني ناخوشايند است كه با مجموعهاي از تغييرات رواني، فكري، عاطفي و رفتاري همراه ميباشد. اين تغييرات در جهت تغيير واقعه از يك سو و كمك به شخص جهت سازگاري با آن از سوي ديگر عمل ميكنند. در واقع پاسخ بدن به محركهاي بيروني و يا دروني فشار رواني ناميده ميشود. بدن انسان در پاسخ به فشار از سه مرحله مشخص عبور ميكند: مرحله هشدار كه در آن شخص از وجود حادثه فشارزا آگاه ميشود، مرحله مقاومت كه در اين مرحله تواناييهاي بدني و زيستي بدن جهت مقابله با فشار بسيج ميگردد. در خيلي از موارد اين تغييرات بدني به كنترل شرايط فشارزا منتهي ميشود و مسئله پايان مييابد. اگر به هر دليل شخصي نتواند در مرحله مقاومت، فشار رواني را كنترل نموده و يا با آن سازگار گردد مرحله فرسودگي فرا ميرسد كه با آسيبهاي جدي جسمي و رواني دنبال ميشود. در اين مرحله تغييرات بيوشيميايي و هورموني ايجاد شده در بدن به دليل مداومت در حضور، موجب كاهش توانايي نظام ايمني بدن در مقابله با ويروسها و ميكروبها از يكسو و كاهش مقاومت عمومي جسمي و رواني از سوي ديگر ميگردد. در نتيجه شخص به طيف وسيعي از بيماريهاي جسماني (از قبيل عفونت ها) و رواني (اضطراب و افسردگي) آسيب پذير ميگردد.
علل و منابع فشار رواني
به طور كلي فشار رواني داراي دو منبع اصلي است:
1)علل دروني كه به نوعي به خصوصيات شخصي انسانها مربوط ميشود و 2) علل بيروني كه به وجود حوادث ناراحت كننده در محيط زندگي شخص اشاره دارند.
علل دروني فشار رواني عموماً به ويژگيهاي شخصيتي، تجارب قبلي و شيوه هاي فكري افراد مربوط ميشوند. تحقيقات روانشناسان نشان داده است كه بعضي از اشخاص به دليل خصوصيات شخصي خود، آسيب پذيري بيشتري نسبت به فشار رواني دارند. كساني كه در اغلب اوقات نگران، مضطرب، غمگين و نااميد هستند به هنگام وقوع يك مشكل بيشتر از ديگران احساس غمگيني و اضطراب ميكنند و فشار رواني بيشتري را تجربه ميكنند.
همچنين كساني كه طرز فكريشان بيشتر منفي گرايانه است و در جهان اطراف خود بيشتر ناكاميها و بدبيماريها را ميبينند و به اصطلاح نيمه خالي ليوان را بيشتر مورد توجه قرار ميدهند، آسيب پذيري بيشتري به فاشرهاي رواني دارند. افرادي كه به پيشرفت و موفقيت اهميت افراطي قايل ميشوند و هميشه خود را با ديگران در حال رقابت ميبينند نيز بيشتر از ديگران احساس فشار و استرس دارند. مثلاً دانشآموزي كه ميخواهد در همه دروس نفر اول كلاس بشود و از بقيه هم كلاسيهايش برتر باشد اضطراب و استرس بيشتري را تحمل خواهد كرد، به ويژه اگر چنين دانش آموزي رقبايي (واقعي و يا خيالي) براي خود داشته باشد. گرچه پيشرفت و موفقيت در حالت كلي پديدهاي مثبت است، اما دادن اهميت افراطي به آن خود يك عامل فشار است. از سوي ديگر پيشرفت و موفقيت با نفر اول بودن يكي نيست. اشخاصي كه ميكوشند هميشه و در همه موارد نفر اول باشند به دليل تجربه ميزان زيادي از فشار و اضطراب، با كاهش توانايي تحمل روبرو شده و تحريك پذير ميگردند و در نتيجه روابط خانوادگي و دوستانه آنان با مشكلاتي همراه ميگردد. همچنين اين اشخاص براي جبران عقب ماندگيهاي خود و برنامههايشان و پشت سر گذاشتن سايرين، از تفريحات و سرگرميهايي كه موجب نشاط و آسايش و كاهش استرس و اضطراب ميگردد، چشم پوشي ميكنند و به مرور زمان زندگي خود را از وقايع و عوامل مثبت و لذت زا خالي ميكنند و در نتيجه معمولاً روحيهاي افسرده دارند. علل بيروني استرس و فشار فراوان است: تغيير مدرسه، ورود به سطح بالاتري از تحصيل (از قبيل ورود به دوره نظري)، تغيير دوستان، تغيير محله و نقل مكان به شهر يا محلهاي جديد، سر و صدا، ازدحام، ترافيك. فوت عزيزان، اختلافات والدين، ايام امتحانات و... فقط نمونه هايي از حوادث فشارزاي بيروني هستند.
آيا فشار رواني هميشه آسيب رسان است؟
فشار رواني در يك تقسيم بندي كلي به دو نوع كوتاه مدت و مزمن تقسيم ميشوند. فشارهاي كوتاه مدت معمولاً از شدت بيشتري برخوردار هستند و بيشتر ناشي از حوادث بيروني از قبيل تصدف، سيل، زلزله، جنگ و غيره ميباشند. فشارهاي مزمن معمولاً از شدت كمتري برخوردارند و بيشتر به عوامل دروني از قبيل شيوه هاي فكري و صفات شخصيتي مربوط ميشوند. علي رغم خفيف بودن خود، فشارهاي مزمن آسي بيشتري توليد ميكنند چون براي مدت زمان بيشتري در زندگي شخص حضور دارند، مدت زماني كه شايد به سالها نيز برسد، مثلاً دانش آموزي را در نظر بگيريد كه در خانواده او بطور مداوم و مرتب اختلافات خانوادگي به وقوع ميپيوندد، يا دانشاموزي كه ميكوشد هميشه و در همه دروس و حوزهها نفر اول باشد. چنين افرادي براي مدت زمان زيادي هميشه و در همه دروس و حوزه ها نفر اول باشد. چنين افرادي براي مدت زمان زيادي در معرض فشار رواني قرار ميگيرند. براي تمايز استرسهاي شديد از استرسهاي خفيف به اين نكته توجه شود كه اگر استرس حيات و زندگي شخص را به خطر بياندازد شديد و در غير اينصورت خفيف محسوب مي شود. مثلاً زلزله چون حيات و زندگي انسانها را تهديد ميكند شديد و رقابت دائمي با ديگران چون زندگي را بطور مستقيم تهديد نميكند خفيف در نظر گرفته ميشوند. اگر دقت شوداسترسهاي شديد معمولاً ماهيتي كوتاه مدت دارند و استرسهاي خفيف ماهيتي طولاني و مزمن. فشار چه شديد و كوتاه مدت باشد و چه ضعيف و بلند مدت، مجموعه مشابهي از تغييرات جسماني و رفتاري را ايجاد ميكند كه اين تغييرات اگر در كوتاه مدت بتوانند شرايط فشارزا را تغيير دهند، مفيد خواهند بود در غير اينصورت خود اين تغييرات به يك منبع جديد فشار رواني تبديل مي شوند.
چگونه ميتوان از وجود نشانهاي فشار در خود آگاه شد؟
اگر شما براي مدت زمان زياد و قابل ملاحظهاي تحت فشار رواني باشيد، تعدادي از علايم و نشانها را در خود تجربه خواهيد كرد: احساس تنش، افزايش ضربان قلب، تحريك پذيري، بي خوابي، درد گردن يا پشت، خستگي ، سردرد، ناراحتي هاي گوارشي، يبوست و تكرر ادرار، افزايش و يا كاهش اشتها، دلهره و نگراني، اضطراب مداوم و بيقراري از جمله شايعترين اين نشانها هستند. وجود چند مورد از نشانهاي فوق براي مدت زمان زياد (مثلاً چند هفته تا چند ماه( نشان ميدهد كه شما تحت فشار قرار گرفته ايد. البته عوارض فشار رواني به موارد فوق محدود نمي شود چون فشار رواني باعث ميشود كه كاركرد تحصيلي و روابط دوستانه و يا خانوادگي نيز با مشكلاتي مواجه شوند چون فشار رواني معمولاً آستانه تحمل اشخاص را كاهش داده و تمركز و توجه را نيز برايش دشوار مي سازد.
يك ابزار ساده براي ارزيابي سطح فشار رواني خود
متأسفانه در خيلي از موارد مردم از نقش فشارهاي رواني در مشكلات خود آگاه نيستند و شايد به همين دليل به فكر راه چارهاي براي آن بر نميآيند. هشت پرسش زير به شما كمك ميكند تا از وجود فشار رواني در زندگي خود آگاه شويد:
1) آيا حفظ آرامش و شوخي كردن برايتان امكان پذير است؟
2) آيا زود از كوره در ميرويد؟
3) آيا خوابيدن در شب برايتان مشكل شده است؟
4) آيا احساس ميكنيد كه مسئوليتهايتان بيشتر شده است؟
5) آيا نشانهاي جسماني فشار رواني را تجربه ميكنيد؟
6) آيا علاقه خود به روابط اجتماعي را از دست داده ايد؟
7) آيا در تمركز بر تكاليف درسي خود دچار مشكل هستيد؟
8) آيا ميل به مصرف سيگار يا موادي ديگر داريد؟
اگر شما به 4 سؤال از 8 سؤال بالا پاسخ مثبت داديد، در آن صورت به احتمال زياد شما تحت فشار رواني قرار گرفته ايد و براي كاهش آن بايد اقداماتي را به عمل آوريد.
انسانها وقتي در معرض فشار رواني قرار ميگيرند بصورت غمگيني و افسردگي، تنش و اضطراب و يا خشم و پرخاشگري نسبت به آن واكنش نشان ميدهند. در بخش های بعدی به هر كدام از اين حالات بطور مستقل پرداخته خواهد و راههاي مقابله با مشكلات ناشي از آنها نيز ذكر خواهد گرديد.
نظرات شما عزیزان:
موضوعات مرتبط: اجتماعی ، ،
برچسب‌ها:
